Mụn ở mắt: nhận diện đúng để xử lý an toàn

Vùng da quanh mắt mỏng và nhạy cảm. Khi xuất hiện mụn ở mắt hay mụn quanh mắt, nhiều người lo vì mất thẩm mỹ, khó chịu khi chớp và đôi khi ảnh hưởng tầm nhìn. Cụm “mụn ở mắt” thực ra bao trùm nhiều tình trạng: mụn hạt kê (milia), thịt dư mí mắt (skin tag), lẹo mí mắt (hordeolum) và chắp. Hiểu đúng bản chất giúp xử lý an toàn, giảm sẹo, nhiễm trùng và kích ứng giác mạc.

Vì sao mụn ở mắt thường gây nhầm lẫn?

Ở Việt Nam, “mụn thịt” có lúc ám chỉ milia, lúc lại dùng cho thịt dư mí mắt. Hai nhóm này khác cơ chế và cách xử lý. Lẹo mí mắt là nhiễm trùng bờ mi do tụ cầu, còn chắp là phản ứng viêm mạn tính do tắc tuyến meibomius. Dùng chung tên mụn vùng mắt dễ dẫn đến tự điều trị sai.

Những tình trạng thường gặp quanh mắt

Milia (mụn hạt kê, hay bị gọi nhầm là mụn thịt)

Milia là dạng mụn ở mắt hay gặp, nhất là mụn quanh mắt dưới. Đây là nang sừng nhỏ, lành tính nhưng dai dẳng nếu xử lý sai.

• Bản chất: nang sừng rất nhỏ hình thành khi tế bào da chết và chất sừng mắc kẹt dưới da.
• Vị trí: gặp ở mí, dưới mắt, trán, má. Trẻ sơ sinh rất hay có và có thể tự hết.
• Hình thái: sẩn nhỏ, trắng ngà hoặc vàng nhạt, tròn, chắc, không viêm, khó nặn.
• Tiến triển: có thể tự mất sau vài tháng; một số tồn tại dai dẳng nếu không can thiệp chuyên môn.

Thịt dư mí mắt (skin tag/acrochordon)

Thịt dư mí mắt là u lành có cuống nhỏ. Nhìn giống mụn mí mắt nhưng không phải mụn viêm. Nó có thể gây vướng víu khi chớp mắt.

• Bản chất: u lành tính mềm, thường có cuống nhỏ dính vào da.
• Yếu tố liên quan: tăng theo tuổi, gặp nhiều ở người thừa cân, đái tháo đường, hội chứng chuyển hóa; hay xuất hiện ở cổ, nách, mí mắt.
• Hình thái: màu da hoặc nâu nhạt, mềm; có thể cọ xát gây kích ứng nhẹ.
• Nguy cơ: nói chung lành tính; nếu quá to ở mí trên có thể cản trở tầm nhìn.

Lẹo mí mắt (hordeolum)

Lẹo là nguyên nhân mụn ở mắt gây đau và đỏ cấp tính. Người bệnh thường cộm mắt, chảy nước mắt và thấy một nốt sưng ở bờ mi.

• Bản chất: nhiễm trùng cấp tuyến bờ mi hoặc tuyến meibomius, thường do tụ cầu vàng.
• Hình thái: cục sưng đỏ ở bờ mi, đau, căng tức, có thể có điểm mủ; chảy nước mắt, cộm mắt.
• Thời gian: thường kéo dài 1–2 tuần, có thể tự xẹp; một số trường hợp cần xử trí y khoa.
• Yếu tố nguy cơ: vệ sinh kém, dụi mắt, đeo kính áp tròng sai cách, dụng cụ trang điểm bẩn, viêm bờ mi.

Chắp (chalazion)

Chắp là khối u hạt do tắc tuyến meibomius. Đây không phải nhiễm khuẩn hoạt động. Chắp có thể khiến người bệnh tưởng nhầm mụn vùng mắt.

• Bản chất: phản ứng u hạt mạn tính quanh tuyến meibomius do tắc nghẽn.
• Hình thái: u cứng trong mi, ít đau, tiến triển chậm; có thể to dần gây sụp mi.
• Phân biệt: khác lẹo ở chỗ ít đỏ đau, thiên về cục chắc, không có đầu mủ.

Bảng so sánh nhanh các dạng mụn quanh mắt

Tình trạng	Đặc điểm nổi bật	Đau/viêm	Khả năng tự hết	Gợi ý xử lý an toàn
Milia (hạt kê)	Hạt trắng ngà, tròn, rất nhỏ, chắc	Không	Có thể	Tham khảo bác sĩ da liễu; có thể lấy nhân sừng/peel nhẹ tại cơ sở y tế
Thịt dư (skin tag)	U mềm có cuống, màu da/nâu	Không (đôi khi kích ứng do cọ xát)	Hiếm	Cắt bỏ/đốt điện/laser theo đánh giá bác sĩ
Lẹo (hordeolum)	Sưng đỏ bờ mi, đau, có thể có mủ	Có	Có thể	Khám bác sĩ mắt nếu nặng/kéo dài; chăm sóc mi sạch; tuyệt đối không nặn
Chắp (chalazion)	U cứng trong mi, ít đau	Ít	Thay đổi	Khám bác sĩ mắt; cân nhắc thủ thuật nếu to/ảnh hưởng thị lực

Chẩn đoán mụn ở mắt: khi nào cần gặp bác sĩ?

Đa số mụn ở mắt được chẩn đoán qua thăm khám lâm sàng. Vùng mắt rất nhạy cảm nên tự xử lý mụn mí mắt có thể gây trầy giác mạc, viêm mô tế bào quanh hốc mắt hoặc sẹo mí. Nên đi khám khi có một trong các dấu hiệu sau:

• Đau nhiều, sưng lan, đỏ quanh mắt hoặc kèm sốt.
• Nhìn mờ, chói, chảy nước mắt liên tục, khó mở mắt.
• Nốt mụn tăng nhanh kích thước, đổi màu, loét, chảy dịch hôi.
• Lẹo không cải thiện sau vài ngày vệ sinh hoặc tái phát nhiều lần.
• U quanh mi to gây sụp mi, cọ vào giác mạc, hoặc gây vướng khi chớp.
• Nghi ngờ nhầm giữa milia và thịt dư mí mắt; cần phân biệt để can thiệp đúng.

Nguyên tắc an toàn với mụn quanh mắt

Mụn ở mắt cần xử lý thận trọng. Tránh mọi thao tác thô bạo lên mụn mí mắt để không làm tổn thương giác mạc và da mí.

• Không tự nặn, chích, rạch bất cứ nốt nào quanh mắt.
• Không tự dùng acid lột tẩy, tinh dầu, thuốc mỡ không rõ chỉ định ở vùng mi.
• Không đắp lá, rượu thuốc, tỏi, hành hay mẹo dân gian lên mí mắt.
• Không dùng chung đồ trang điểm mắt; ngưng mascara/eyeliner khi có lẹo mí mắt hoặc kích ứng.
• Không đeo kính áp tròng khi đang viêm bờ mi, lẹo hay mắt còn đỏ.

Các lựa chọn xử lý tại cơ sở y tế

Mỗi dạng mụn ở mắt có hướng xử lý riêng. Hãy đến cơ sở y tế để được bác sĩ đánh giá và chọn giải pháp an toàn.

Milia (mụn hạt kê)

• Lấy nhân sừng: bác sĩ dùng kim nhỏ vô khuẩn rạch rất nông để giải phóng nút sừng.
• Peel hóa học nhẹ: chỉ định chọn lọc, đặc biệt thận trọng vùng dưới mắt; thực hiện bởi nhân viên y tế.

Thịt dư mí mắt (acrochordon/skin tag) ở mí

• Cắt bỏ tiểu phẫu: nhanh, hiệu quả; bác sĩ đánh giá vị trí để tránh ảnh hưởng bờ mi.
• Đốt điện hoặc đốt bằng laser CO₂: phù hợp sang thương nhỏ; cần chăm sóc vết thương đúng để giảm sẹo.

Lẹo mí mắt (hordeolum) và chắp

• Điều trị nội khoa và chăm sóc mi: có thể dùng thuốc tra/bôi kháng khuẩn, vệ sinh bờ mi theo chỉ định.
• Kháng sinh đường uống: dùng khi nhiễm trùng lan rộng có dấu hiệu viêm mô tế bào.
• Thủ thuật rạch dẫn lưu: khi lẹo hoặc chắp không đáp ứng điều trị ban đầu.
• Sinh thiết: hiếm khi cần, khi nghi ngờ tổn thương khác tính chất.

Lưu ý: mọi thủ thuật quanh mắt cần thực hiện tại cơ sở y tế với bác sĩ chuyên khoa; không tự xử lý mụn ở mắt tại nhà.

Chăm sóc và phòng ngừa: giữ vùng mi sạch, thông thoáng

Chăm sóc đúng giúp hạn chế mụn ở mắt tái phát. Mụn quanh mắt thường cải thiện khi bờ mi sạch và thói quen hợp vệ sinh.

• Rửa tay trước khi chạm vào mặt; tháo lắp kính áp tròng đúng quy trình.
• Vệ sinh bờ mi nhẹ nhàng mỗi ngày; tẩy trang mắt kỹ trước khi ngủ.
• Ưu tiên đồ trang điểm mắt hạn sử dụng ngắn, bảo quản sạch; không dùng chung.
• Hạn chế dụi mắt; dùng kính che khi đi đường bụi để giảm kích ứng bờ mi.
• Chọn sữa rửa mặt dịu nhẹ, không dầu. Với da dễ có milia, tẩy tế bào chết nhẹ nhàng theo tư vấn.
• Duy trì cân nặng lành mạnh, vận động đều; theo dõi đường huyết, lipid nếu có nhiều thịt dư mí mắt.
• Về bổ sung đường uống: chỉ dùng khi cần và có tư vấn; lưu ý chất lượng sản phẩm.

Khi nào có thể trang điểm?

Khi đang có lẹo mí mắt hoặc kích ứng mi, nên ngưng trang điểm để vùng da hồi phục. Với milia hay thịt dư nhỏ không viêm, có thể che phủ nhẹ bằng sản phẩm không gây bít tắc. Tránh đánh nền dày quanh mụn ở mắt để không cản trở chu trình bong sừng.

Những câu hỏi hay gặp

Mụn ở mắt có nguy hiểm không?

Thường không. Đa phần lành tính như milia hay thịt dư mí mắt; lẹo mí mắt cũng thường tự giới hạn. Nếu sưng đau lan nhanh, sốt, nhìn mờ hoặc sang thương lớn gây sụp mi, cần đi khám sớm.

Có nên nặn mụn ở mí mắt?

Tuyệt đối không. Nặn hay chích mụn quanh mắt dễ rách da mỏng vùng mi, gây nhiễm trùng và sẹo. Lấy nhân sừng milia phải thực hiện vô khuẩn bởi nhân viên y tế.

Lẹo và chắp khác gì nhau?

Lẹo mí mắt là nhiễm trùng cấp, thường đỏ đau và có mủ. Chắp là u hạt do tắc tuyến meibomius, tiến triển chậm, ít đau, giống một cục chắc trong mi. Cách xử lý khác nhau nên cần bác sĩ đánh giá.

Thịt dư ở mí có tự rụng không?

Hiếm khi. Skin tag ở mí thường không tự biến mất. Nếu vướng víu hoặc ảnh hưởng thẩm mỹ, bác sĩ có thể cắt bỏ, đốt điện hay laser. Không buộc chỉ hay tự cắt tại nhà.

Milia có cách nào ngăn ngừa tái phát?

Có phần. Duy trì vệ sinh bờ mi, chọn sản phẩm dịu nhẹ, hạn chế bít tắc, tẩy trang kỹ và tẩy tế bào chết nhẹ nhàng giúp giảm tái phát mụn ở mắt. Nếu tái diễn, nên khám da liễu.

Góc nhìn mở rộng: “tiểu khí hậu” vùng mắt và thói quen nhỏ

Mí mắt chớp hơn 10.000 lần mỗi ngày, tạo “tiểu khí hậu” ẩm ấm, giàu tuyến bã. Khi hàng rào da rối loạn hoặc bờ mi kém sạch, milia và lẹo mí mắt dễ xuất hiện. Tinh chỉnh thói quen sẽ giúp giảm mụn ở mắt theo thời gian.

• Độ nhớt mỹ phẩm vùng mắt: chọn kết cấu mỏng nhẹ, dùng lượng đủ để hạn chế mụn quanh mắt do bít tắc.
• Trình tự chăm sóc: bôi kem mắt trước lớp nền/chống nắng; thoa cách bờ mi vài milimet.
• Dụng cụ trang điểm: vệ sinh thường xuyên; thay mới theo khuyến nghị, đặc biệt khi viêm bờ mi.
• Kính áp tròng: rửa và sấy khô tay, dùng dung dịch đúng loại, chà rửa lens đủ thời gian.
• Áp lực cơ học vi thể: tẩy trang đúng cách, tránh chà mi hay kéo đuôi mắt lặp lại.
• Nếp sống và chuyển hóa: nhiều skin tag ở mí có thể gợi ý kiểm tra cân nặng, đường huyết, lipid.
• Ánh nắng và nhiệt: dùng mũ, kính râm; chọn chống nắng phù hợp vùng mắt để giảm kích ứng.

Lời khuyên thận trọng dành cho người đọc

Thông tin về mụn ở mắt trong bài nhằm mục đích giáo dục sức khỏe. Với thuốc hoặc thủ thuật, chỉ thực hiện khi có chỉ định và theo dõi của bác sĩ.

• Tránh tự ý dùng hoạt chất mạnh quanh mắt (retinoid, acid, corticoid…) khi chưa được đánh giá.
• Nếu có bệnh nền mắt, mang thai/cho con bú, hoặc rối loạn chuyển hóa, hãy trao đổi với bác sĩ trước thủ thuật vùng mắt.

Tóm tắt: từng loại mụn ở mắt cần cách xử lý khác nhau

Milia là nang sừng nhỏ lành tính, đôi khi tự hết và có thể lấy nhân sừng hay peel nhẹ. Thịt dư mí mắt là u lành có cuống, hiếm khi tự mất; xử lý hiệu quả là cắt bỏ, đốt điện hoặc laser. Lẹo mí mắt là nhiễm trùng cấp bờ mi, hay đỏ đau; nếu nặng hoặc kéo dài cần khám bác sĩ mắt. Chắp là u hạt do tắc tuyến meibomius, ít đau và khác lẹo. Dù là dạng nào, không tự nặn hay bôi các chất không rõ chỉ định lên mí, và nên thăm khám khi có dấu hiệu bất thường.