Nguyên nhân gây rụng tóc: hiểu đúng để giảm lo lắng và xử trí an toàn

Hiểu đúng nguyên nhân gây rụng tóc giúp bạn bớt hoang mang và chọn cách xử trí an toàn. Rụng tóc phổ biến ở cả nam và nữ, có thể gặp ở mọi lứa tuổi. Mỗi ngày mất 50–100 sợi là sinh lý. Khi tóc rụng vượt ngưỡng quen thuộc, tóc mỏng thấy rõ hoặc da đầu có triệu chứng lạ, hãy nghĩ tới lý do rụng tóc về mặt y khoa. Bài viết trình bày các nhóm tác nhân gây rụng tóc, cách nhận biết, yếu tố nguy cơ ít được nói tới và định hướng xử trí an toàn. Nội dung chỉ nhằm giáo dục sức khỏe, không thay thế chẩn đoán hay điều trị.

Chu kỳ sống của sợi tóc và vì sao tóc “đến lúc phải rụng”

Mỗi sợi tóc đi qua 3 giai đoạn:

• Anagen (mọc): kéo dài vài năm; đa số tóc nằm ở giai đoạn này.
• Catagen (chuyển tiếp): vài tuần; nang tóc thu nhỏ dần.
• Telogen (nghỉ): vài tháng; kết thúc bằng việc sợi tóc rụng và sợi mới mọc lên thay thế.

Rụng tóc bất thường xuất hiện khi số tóc rụng vượt số tóc mọc mới hoặc khi nang tóc bị tổn thương, co nhỏ kéo dài, thậm chí bị phá hủy. Đây là nền tảng hình thành nhiều nguyên nhân gây rụng tóc khác nhau.

15+ nguyên nhân gây rụng tóc thường gặp

1) Yếu tố di truyền và nội tiết (rụng tóc kiểu nam/nữ)

Đây là nguyên nhân gây rụng tóc phổ biến nhất. Ở nam, đường chân tóc lùi tạo hình chữ M, đỉnh đầu mỏng dần. Ở nữ, tóc thưa lan tỏa trên đỉnh, hiếm khi hói thành mảng. Nội tiết tố androgen (đặc biệt DHT) làm thu nhỏ nang tóc, khiến sợi tóc ngắn và mảnh dần, là lý do rụng tóc tiến triển chậm theo thời gian.

2) Biến động nội tiết sinh lý: rụng tóc sau sinh, tiền mãn kinh – mãn kinh

Sau sinh 2–4 tháng, nhiều phụ nữ rụng tóc ồ ạt dạng telogen effluvium do thay đổi nội tiết và stress thể chất. Đây là tác nhân gây rụng tóc tạm thời; tóc thường phục hồi trong vài tháng đến một năm. Ở giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh, giảm estrogen – progesterone làm tóc mảnh, thưa và mọc chậm, góp phần vào nguyên nhân gây rụng tóc lan tỏa.

3) Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) và kháng insulin

PCOS gây dư androgen, rối loạn chu kỳ mọc – rụng, khiến tóc đầu thưa nhưng lông mặt – cơ thể có thể rậm. Kháng insulin và rối loạn chuyển hóa tạo vi viêm quanh nang, làm trầm trọng thêm nguyên nhân gây rụng tóc kiểu nữ.

4) Bệnh tuyến giáp

Cả suy giáp lẫn cường giáp đều có thể gây rụng tóc lan tỏa, tóc khô giòn, móng dễ gãy. Điều chỉnh chức năng tuyến giáp giúp cải thiện và loại bỏ lý do rụng tóc từ nhóm nội tiết – chuyển hóa này.

5) Thiếu sắt gây rụng tóc và thiếu vi chất

Ferritin thấp, thiếu kẽm, protein, vitamin nhóm B, vitamin D liên quan đến nguyên nhân gây rụng tóc lan tỏa. Chỉ bổ sung khi có chỉ định sau thăm khám và xét nghiệm; thừa vi chất có thể gây hại và không xử lý đúng tác nhân gây rụng tóc.

6) Căng thẳng, sang chấn thể chất – tinh thần

Phẫu thuật, sốt cao, bệnh cấp tính, cú sốc tâm lý hoặc thay đổi lớn trong đời sống có thể đẩy nhiều sợi tóc đồng loạt sang telogen. Hậu quả là rụng tăng rõ sau 2–3 tháng. Khi kiểm soát được yếu tố kích hoạt, lý do rụng tóc này thường tạm thời và giảm dần.

7) Hậu COVID-19 và các nhiễm trùng khác

Sau nhiễm virus, nhiều người gặp telogen effluvium kéo dài vài tháng. Viêm toàn thân và stress chuyển hóa là nguyên nhân gây rụng tóc trong giai đoạn hồi phục này.

8) Bệnh da đầu: viêm da tiết bã, nhiễm nấm, viêm nang lông

Da đầu nhiều vảy nhờn, ngứa, đỏ, có mảng vảy tròn, tóc gãy sát da… gợi ý bệnh lý tại chỗ. Nhiễm nấm (tinea capitis) hay gặp ở trẻ em nhưng người lớn cũng có thể mắc. Điều trị đúng chuyên khoa giúp kiểm soát tác nhân gây rụng tóc tại da đầu và ngừa sẹo.

9) Nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục (như giang mai)

Giang mai có thể gây rụng tóc “loang lổ” kèm dấu hiệu toàn thân. Khám và điều trị theo phác đồ giúp loại bỏ lý do rụng tóc thuộc nhóm nhiễm trùng.

10) Thuốc và phương pháp điều trị

Một số thuốc có thể gây rụng tóc tạm thời: thuốc chống đông, một số thuốc huyết áp, thuốc điều trị trầm cảm, thuốc tuyến giáp, retinoid đường uống, thuốc trị gút, thuốc trị viêm khớp… Đây là các tác nhân gây rụng tóc có thể hồi phục.

Hóa trị làm tóc rụng nhanh (anagen effluvium). Tóc thường mọc lại sau khi kết thúc liệu trình. Xạ trị vùng đầu cổ có thể làm rụng khu trú; tùy liều mà tóc mọc lại nhiều hay ít. Hãy trao đổi về giải pháp làm mát da đầu khi hóa trị nếu phù hợp để giảm nguyên nhân gây rụng tóc do điều trị.

11) Kiểu tóc và tác động cơ học – nhiệt – hóa chất

Buộc chặt kéo dài, tết bím quá chặt, đội mũ bó sát, nối – tẩy – duỗi lặp lại, sấy nhiệt cao… gây vi viêm quanh nang, đứt gãy thân tóc và rụng do kéo (traction alopecia). Nếu kéo dài, có thể để lại sẹo, biến thành nguyên nhân gây rụng tóc khó hồi phục.

12) Bỏng, chấn thương, sẹo

Bỏng hóa chất, bỏng nhiệt hoặc chấn thương da đầu có thể phá hủy nang tóc. Khi đã thành sẹo, tóc khó mọc lại tự nhiên. Đây là lý do rụng tóc cần được phòng ngừa và xử trí y khoa sớm.

13) Tuổi tác và lão hóa

Tuổi càng cao, tốc độ mọc tóc chậm, sợi tóc nhỏ và màu nhạt dần. Đây là tiến trình tự nhiên, nhưng vẫn là nguyên nhân gây rụng tóc và thưa tóc theo thời gian; có thể cải thiện phần nào bằng chăm sóc đúng.

14) Thói quen sinh hoạt và môi trường

Hút thuốc, uống rượu quá mức, thiếu ngủ, ô nhiễm không khí, tia UV… làm tăng stress oxy hóa tại da đầu. Những yếu tố này góp phần vào tác nhân gây rụng tóc và giảm chất lượng sợi tóc.

15) Rối loạn giật nhổ tóc (trichotillomania)

Người bệnh có thôi thúc nhổ tóc/lông mày/lông mi, để lại mảng thưa không đều, sợi gãy nhiều độ dài. Cần phối hợp chăm sóc tâm lý – tâm thần và da liễu để giải quyết nguyên nhân gây rụng tóc hành vi này.

Phân biệt rụng tóc từ gốc và gãy tóc do hư tổn mỹ phẩm

Không phải tóc ít đi đều là rụng từ gốc. Gãy thân tóc do hư tổn thường bị nhầm là rụng. Phân biệt đúng giúp xử trí trúng đích, tránh quy sai nguyên nhân gây rụng tóc.

Bảng so sánh rụng từ gốc và gãy thân tóc

Tiêu chí	Rụng từ gốc	Gãy thân tóc
Quan sát sợi rụng	Đầu sợi có “hạt” trắng mềm (gốc tóc)	Không có gốc, đầu sợi xơ, chẻ, đứt ngang
Da đầu	Có thể bình thường hoặc kèm ngứa, vảy, đỏ	Thường da đầu bình thường
Yếu tố khởi phát	Nội tiết, bệnh lý, thuốc, stress	Tẩy/nhuộm/duỗi/sấy, chải kéo mạnh
Chiến lược	Tìm và xử lý nguyên nhân, tham khảo bác sĩ	Phục hồi thân tóc, giảm nhiệt – hóa chất – ma sát

Những yếu tố ít được nhắc tới nhưng quan trọng

Hệ vi sinh da đầu và vi viêm quanh nang tóc

Da đầu là hệ sinh thái vi sinh cân bằng. Bã nhờn dư thừa, hàng rào da suy yếu và mất cân bằng hệ vi sinh có thể thúc đẩy vi viêm quanh nang. Điều này làm nặng thêm nguyên nhân gây rụng tóc ở người có cơ địa nhạy cảm. Vệ sinh đúng, chọn sản phẩm dịu nhẹ, cân bằng dầu – ẩm và kiểm soát gàu – viêm là nền tảng bảo vệ nang tóc.

Nhịp sinh học, giấc ngủ và chất lượng tóc

Da và tóc có “đồng hồ sinh học”. Ngủ không đủ hoặc thất thường làm tăng hormone stress và rối loạn sửa chữa tế bào về đêm. Đây là lý do rụng tóc dạng telogen ở một số người. Duy trì giờ ngủ – thức đều đặn giúp tối ưu tái tạo tự nhiên.

Chỉ số dự trữ sắt và vai trò xét nghiệm

Nhiều người tự bổ sung sắt hoặc biotin khi thấy rụng tóc dù chưa xét nghiệm. Việc này có thể gây thừa hoặc che lấp nguyên nhân gây rụng tóc khác. Hãy khai thác triệu chứng toàn thân (mệt mỏi, móng giòn, da xanh, rối loạn kinh nguyệt) và làm xét nghiệm theo chỉ định (công thức máu, ferritin, tuyến giáp…) trước khi bổ sung.

Sự khác biệt giới tính và kiểu hình rụng tóc

Ở nữ, rụng tóc kiểu androgen thường là thưa lan tỏa, đường rẽ tóc rộng dần. Ở nam, mô hình chữ M và mỏng đỉnh đầu rõ hơn. Hiểu khác biệt này giúp không “đồng phục” giải pháp và tránh bỏ sót tác nhân gây rụng tóc theo giới.

Gãy – rụng do dụng cụ và phụ kiện

Kẹp càng cua, chun buộc có mấu kim loại, lược răng sắc, mũ bảo hộ chật, tai nghe chụp đầu đeo lâu… tạo điểm tỳ đè cố định. Điều chỉnh phụ kiện và thói quen giúp giảm nguyên nhân gây rụng tóc do cơ học.

Dấu hiệu cảnh báo: khi nào nên đi khám sớm?

• Rụng tóc nhanh, nhiều trong thời gian ngắn; tóc thưa thấy da đầu rõ.
• Rụng từng mảng tròn/loang lổ; vùng rụng ngứa, đỏ, đau, có vảy hoặc chảy dịch.
• Rụng kèm triệu chứng toàn thân: mệt mỏi nhiều, sụt cân không chủ ý, sốt, rối loạn kinh nguyệt, mụn nội tiết, rậm lông, da khô/bốc hỏa.
• Dấu hiệu sẹo, da đầu bóng, mất nang tóc nhìn thấy – nghi ngờ rụng tóc có sẹo.
• Trẻ em rụng tóc từng mảng, tóc gãy sát da đầu.

Nếu có các dấu hiệu trên, hãy đi khám da liễu để xác định nguyên nhân gây rụng tóc và được tư vấn hướng xử trí an toàn.

Bác sĩ chẩn đoán rụng tóc như thế nào?

Mục tiêu của thăm khám là xác định chính xác nguyên nhân gây rụng tóc và loại trừ bệnh lý nguy hiểm. Quy trình thường gồm:

• Khai thác bệnh sử cá nhân, gia đình, thuốc đang dùng, chế độ ăn – ngủ, căng thẳng, kiểu chăm sóc tóc.
• Khám da đầu, móng, lông mày/lông mi; đánh giá mô hình thưa tóc.
• Thử kéo tóc, soi da đầu (trichoscopy), xét nghiệm máu theo chỉ định (tuyến giáp, sắt – ferritin, đường huyết…), test nấm.
• Sinh thiết da đầu khi nghi rụng tóc có sẹo hoặc chẩn đoán chưa rõ.

Định hướng điều trị rụng tóc an toàn, không tùy tiện tự điều trị

Chiến lược hiệu quả nhất là xử lý đúng nguyên nhân gây rụng tóc. Một số nguyên tắc an toàn:

• Không tự ý dùng thuốc bôi/uống “kích mọc tóc”. Thuốc tác động lên nang tóc cần được bác sĩ chỉ định và theo dõi. Với thuốc kê đơn (nhóm nội tiết, ức chế men…), chỉ dùng khi có chỉ định chuyên khoa do nguy cơ tác dụng phụ trong điều trị rụng tóc.
• Chăm sóc da đầu đúng cách: gội khi da đầu bẩn/ngứa, chọn dầu gội phù hợp (dầu – gàu – nhạy cảm), massage nhẹ, xả sạch, sấy mát/ấm; hạn chế nhiệt cao và kéo giật để không làm nặng thêm tác nhân gây rụng tóc.
• Giảm tác động cơ học: thay đổi kiểu tóc, tránh buộc – tết quá chặt, luân phiên vị trí buộc; hạn chế nối – tẩy – duỗi lặp lại.
• Dinh dưỡng cân bằng: đủ năng lượng, protein chất lượng, sắt từ thực phẩm, kẽm, vitamin theo nhu cầu; tránh ăn kiêng cực đoan nhằm giảm lý do rụng tóc do thiếu hụt.
• Quản lý stress và giấc ngủ: hoạt động thể lực điều độ, thư giãn, giữ nhịp ngủ đều đặn.
• Điều trị bệnh nền: tuyến giáp, PCOS, rối loạn chuyển hóa… theo hướng dẫn bác sĩ để hỗ trợ điều trị rụng tóc hiệu quả.

Các can thiệp chuyên sâu như PRP, liệu pháp ánh sáng/laser mức thấp, cấy tóc… có thể được bác sĩ da liễu xem xét tùy chỉ định, lợi ích – nguy cơ và kỳ vọng thực tế. Đây là các lựa chọn điều trị rụng tóc bổ trợ khi đã xử lý xong nguyên nhân gốc.

Bảng tóm tắt: nguyên nhân – dấu hiệu gợi ý – mức độ ưu tiên đi khám

Nhóm nguyên nhân	Dấu hiệu gợi ý	Ưu tiên đi khám
Di truyền – nội tiết	Thưa đỉnh đầu (nữ), chữ M và mỏng đỉnh (nam)	Trung bình – nên khám sớm để được tư vấn
Sau sinh, stress, bệnh cấp	Rụng lan tỏa 2–3 tháng sau sự kiện	Trung bình; theo dõi và khám khi rụng kéo dài
Tuyến giáp, thiếu sắt	Rụng lan tỏa + mệt/da khô/lạnh/kinh không đều	Cao; cần xét nghiệm
Bệnh da đầu (nấm, viêm)	Ngứa, vảy, đỏ, mảng tròn/hair stubs	Cao; điều trị sớm để ngừa sẹo
Thuốc, hóa trị/xạ trị	Rụng theo thời điểm dùng thuốc/điều trị	Cao; trao đổi bác sĩ điều trị
Traction alopecia	Thưa viền tóc, đau khi kéo tóc, gãy quanh điểm tỳ	Trung bình; thay đổi thói quen ngay
Rụng tóc có sẹo	Da đầu bóng, mất nang, ngứa/đau dai dẳng	Rất cao; cần chẩn đoán và can thiệp sớm

Các câu hỏi thường gặp

1) Sau COVID-19 tôi rụng tóc nhiều, có đáng lo?

Thường là tạm thời. Telogen effluvium 2–3 tháng sau nhiễm siêu vi là nguyên nhân gây rụng tóc hay gặp. Đa số giảm dần khi cơ thể hồi phục. Nếu rụng kéo dài, tóc mỏng thấy rõ hoặc da đầu có dấu hiệu bất thường, hãy khám da liễu để loại trừ tác nhân gây rụng tóc khác và nhận tư vấn điều trị rụng tóc phù hợp.

2) Rụng tóc có mọc lại không?

Phụ thuộc nguyên nhân. Với telogen effluvium, tóc thường mọc lại khi yếu tố kích hoạt được kiểm soát. Rụng tóc kiểu nam/nữ do di truyền tiến triển chậm; mục tiêu là làm chậm và cải thiện mật độ. Rụng tóc có sẹo khó mọc lại vì nang bị phá hủy, nên phát hiện sớm để ngăn nguyên nhân gây rụng tóc lan rộng.

3) Vì sao gội đầu thấy rụng rất nhiều?

Do “tập trung rụng”. Tóc ở giai đoạn telogen rụng khi có tác động như gội/chải, nên bạn thấy nhiều trong một thời điểm. Nếu tổng số tóc rụng mỗi ngày vẫn cao nhiều tuần hoặc mỏng tóc rõ, hãy đi khám để xác định lý do rụng tóc. Giữ da đầu sạch lại có lợi cho nang tóc.

4) Dầu gội “chống rụng tóc” có thực sự hiệu quả?

Chủ yếu hỗ trợ. Dầu gội đúng vấn đề (gàu/viêm/nhờn/nhạy cảm) giúp giảm vi viêm, cân bằng môi trường da đầu, hạn chế gãy rụng do hư tổn. Tuy nhiên, nếu nguyên nhân gây rụng tóc nằm ở nội tiết, thiếu vi chất, bệnh toàn thân hay thuốc, sản phẩm chăm sóc chỉ bổ trợ; cốt lõi vẫn là điều trị rụng tóc theo nguyên nhân.

5) Tôi có nên tự uống sắt, biotin hay “viên mọc tóc”?

Không tự ý dùng. Thiếu gì bổ sung đó là an toàn, nhưng cần xác định bằng thăm khám và xét nghiệm. Tự bổ sung có thể gây dư thừa, tương tác thuốc hoặc che lấp nguyên nhân gây rụng tóc khác. Nếu nghi thiếu sắt, kẽm, vitamin D/B…, hãy trao đổi với bác sĩ để quyết định bổ sung.

Điểm mấu chốt để bảo vệ mái tóc

• Tóc rụng tăng có thể phản ánh nội tiết, dinh dưỡng, bệnh da đầu hoặc sức khỏe tổng quát. Đừng xem nhẹ nguyên nhân gây rụng tóc.
• Phân biệt rụng từ gốc và gãy thân tóc để không đi sai hướng khi xử trí lý do rụng tóc.
• Không có “một công thức cho tất cả”. Cách tiếp cận tốt nhất là cá nhân hóa dựa trên chẩn đoán rõ ràng.
• Ưu tiên an toàn: tham khảo bác sĩ da liễu trước khi dùng thuốc/hoạt chất bôi – uống hoặc can thiệp thủ thuật trong điều trị rụng tóc.
• Duy trì lối sống tốt: ngủ đều, dinh dưỡng cân bằng, giảm tác động cơ học – nhiệt – hóa chất, chăm sóc da đầu đúng để giảm tác nhân gây rụng tóc.

Chủ động đi khám khi có dấu hiệu cảnh báo giúp chẩn đoán sớm, chọn giải pháp đúng và thiết lập kỳ vọng thực tế. Mái tóc cần thời gian để phục hồi; kiên nhẫn theo dõi cùng chuyên gia là chìa khóa để vượt qua nguyên nhân gây rụng tóc một cách bền vững.